Adet gecikmesi ve Adet görememe
Bir kadının düzenli aralıklarla adet kanaması görebilmesi için bazı şartlar yerine gelmelidir:
- Öncelikle hipotalamus adı verilen beyin bölgesinden hipofiz bezine bir uyaran gitmeli ve burada FSH ve LH adı verilen iki hormonun uygun seviye ve oranlarda üretilmesi ve kana geçmesi gerekmektedir.
- Bu iki hormon, olgunlaşmaya elverişli yumurta hücreleri içeren yumurtalık dokusunda folikül gelişimini uyarmalı ve yumurtlama gerçekleşmelidir.
- Folikül adı verilen yapı içinde üretilen östrojen ve progesteron hormonları rahim iç tabakasında sağlıklı bir kalınlaşmaya neden olmuş olmalıdır.
- Yumurtlama gerçekleştikten sonra gebelik oluşmamış olmalı ve yumurtlama oluştuktan sonra yaklaşık 14 gün ömrü olan Sarı Cisim (“Corpus Luteum”) bu süre sonunda progesteron hormonu salgısını durdurmalıdır.
- Adet döngüsünün bitimine denk gelen bu dönemde progesteron hormonu salgısının aniden düşmesi neticesinde rahim iç tabakasında gerçekleşen “dökülme” ve bununla beraber oluşan kanama rahim iç tabakasından rahim ağzına, buradan vajinaya, vajinadan da dış ortama akacak yol bulabilmelidir.
Yukarıda bir adet döngüsü boyunca kadında yaşanan fizyolojik gelişmeleri sırası ile anlattım. Bu fizyolojik olaylar silsilesi her adet döneminde tekrar ve tekrar baştan yaşanır. Bunun sonucunda adet görülür.
İLK ADET KANAMASININ GÖRÜLEMEMİŞ OLMASI
İlk adet kanaması görülene kadarki sürede hormon salgıları olduköa azdır ve yumurtalıklardan yumurtlama işlevi için yetersizdir. Ergenlik çağı ile birlikte hormon salgılarının bir düzen içinde daha etkili salgılanmaya başlandığında ilk önce telarş (meme gelişimi) ve pubarş (kadın tipi kıllanma) ve kadınsı özellikler başlar. Bu anda henüz yumurtlama işlevi başlamamıştır.
Hormon salgısı giderek artar ve endometrium ( rahim iç tabakası) kalınlaşır. Yaklaşık 12-13 yaşlarında ise menarş (ilk adet kanaması) görülür. Daha hormon sistemi belirli düzene kendini adapte edemediği için ilk dönemler adet kanaması düzensiz olabilir ancak biz bunu olağan bir durum olarak değerlendiririz. Hormon sistemi tam olarak olgunlaşıp düzenlenince adet düzenini doğal seyrini alır ve böylece üreme çağına (reprodüktif döneme) girilmiş olunur.
Ergenlik Dönemi
İlk adet başlama yaşı kişiden kişiye çevresel hormonal genetik etkenler gibi nedenlerden dolayı farklılık gösterir. Ergenliği giriş bulgularını gösteren örneğin meme gelişimi olan kadın tipi kıllanma olan kişilerde 16 yaşına kadar adet görememe tıbbi olarak doğal karşılanabilir. Normalde ortalama 12-13 yaşında başlaması gereken adet döngüsü yukarıda saydığımız nedenlerden ötürü 16 yaşına kadar adet gecikmesi görülebilir. Ancak yine da böyle bir durumda mutlaka bir kadın hastalıkları ve doğum uzmanı tarafından değerlendirilmelidir. Eğer 16 yaşında hala adet görememiş ise altta yatan bir sorun vardır ve mutlaka tedavi edilmelidir.
İlk adet kanamasının ortaya çıkma yaşı herkes için farklıdır ve genetik özelliklerden etkilenebilir. Meme gelişimi ve kıllanma gibi kadınsı özellikleri kazandıran gelişim basamaklarının ortaya çıkmış olması koşuluyla ilk adet kanamasının 16 yaşına kadar gecikmiş olması tıbben normal kabul edilir. Bu süre sonunda adet kanaması göremeyen genç kızların nedenin aydınlatılabilmesi için bazı değerlendirmelerden geçmeleri gereklidir.
Düzenli Adet Kanaması Gören Bir Kadında Adet Kanamasının Olmaması
Düzenli adet döngüsü olan bir kadında beklenen adetin olmaması durumunda akla ilk gelecek neden gebeliktir. Bununla beraber düzenli adet gören kadınlarda yılda 1-2 defa adet gecikmesi yaşanabilir bu münferit olay genellikle psikolojik ve çevresel etmenlerden dolayı olmaktadır. İş değişikliği, aile hayatındaki değişmeler, depresyon, stres, üzüntü ve yorgunluk gibi sebepler olabilir. Bunlar devamlılık seyreder ise hormonal merkezi uarır ve burada bir bozukluğa sebebiyet verebilir bu durumda mutlaka bir kadın hastalıkları ve doğum uzmanı tarafından değerlendirme yapılması gerekir. Böyle bir durumda tıbbi destek müracaatında bulunmalısınız.
Düzenli adet görmemeye sebebiyet veren en sık nedenlere kısaca bir göz atmak gerekirse şöyle sıralayabiliriz.
Gebelik
Adet gecikmesinin en sık nedeni gebeliktir. Bu nedenle cinsel olarak aktif olan bir kadının öncelikle gebelik testi yaptırması gerekir. Tam ilişki olmadan da gebelik olabileceği unutulmamalıdır. O yüzden, bakire ama cinsellik yaşayan kızların da mutlaka gebelik testi yaptırması gerekir.
İdrarla yapılan gebelik testleri bazen yanlış sonuç verebilir. Yani gebelik olsa bile sonuç negatif çıkabilir. Bu nedenle mutlaka gebeliğin kanda BHCG bakılarak ekarte edilmesi gerekir.
Stres
Aşırı stres beyindeki hipotalamusu etkileyerek hormonlarda bozulmaya, bu da adetin gecikmesine neden olabilir. Çünkü yumurtalıklardan hormon salgılanmasını beyinde bulunan hipotalamus düzenler. Bu nedenle stres, hava değişikliği gibi dış faktörler hipotalamusu etkileyerek hormonal düzeni bozabilir.
Kilo alıp verme
Aşırı kilolu olmak da aşırı zayıf olmak da hormonal dengeyi bozarak adetlerde gecikmeye neden olabilir. İdeal kilo vücut kitle indeksine (VKi) göre belirlenir. Kilo, boyun karesine bölünerek VKİ’i hesaplanır. VKİ’nin 19-25 kg/m2 olması normaldir. Eğer 19’dan küçükse aşırı zayıf, 25’den büyükse kilolu kategorisine girer. İdeal kiloda olunması sağlanarak adetler düzene sokulabilir.
Aşırı egzersiz
Yoğun ve ağır spor yapmak da beyindeki hipotalamusu etkileyerek adetlerin bozulmasına neden olabilir. Bu nedenle atletlerde ve balerinlerde adet gecikmesi problemleri daha sık görülür. Ayrıca spor yaparken kullanılan bazı destek ürünleri adet kesilmesine sebebiyet verebilmektedir.
Polikistik over sendromu (PKOS)
Normalde her ay kadınlarda 1 yumurta gelişir ve çatlar. PKOS’da yumurta çatlayamaz ve yumurtalıklarda normalden fazla androjen (erkeklik hormonu) üretilmeye başlar. Bu da adet görememe, kıllanma, sivilcelenme ve kilo artışına neden olur. Polikistik over sendromu her 10 kadından 1’inde görülen hormonal bir bozukluktur ve tedavi edilmezse kısırlığa (infertilite) neden olabilir.
PKOS tanısı koymak için
- Ultrasonda yumurtalıkların polikistik görünümde olması
- Adetin 3. Gününde bakılan hormon tahlilinde LH/FSH oranının >2 olması
- Adet gecikmesi, tüylenme, sivilcelenme (akne) ve kilo artışı şikâyetlerinin olması
3 kriterden 2 tanesi var ise PKOS tanısı konur.
Doğum kontrol yöntemleri
Doğum kontrol hapları, hormonlu spiral, cilt altı implantları, aylık veya 3 aylık iğneler gibi doğum kontrol yöntemleri hormonal içerikleri nedeniyle adetlerde gecikmeye neden olabilir. Adet gecikmesinin altında yatan başka bir neden yoksa bu durum normal kabul edilebilir.
Tiroid bozuklukları
Tiroid hormonunun fazla çalışması da, az çalışması da adet düzenini bozabilir. Bu nedenle adet düzensizliği ile başvuran bir hastada mutlaka tiroid hormon düzeyine bakmak gerekir. Tiroid hormonları ilaçla normal düzeye getirildiğinde, adetler de düzenlenecektir.
Erken menopoz
Normalde ülkemizde menopoza girme yaşı 48’dir. 40 yaşından önce menopoza girilmesi durumunda buna erken menopoz denir. Erken menopozda hastalar geç adet görmeye başlar veya adetler birden kesilir. Bu nedenle sürekli adet gecikmeleri ya da adet düzensizliği yaşayan hastalarda adetin 2. veya 3. günü hormon profiline bakmak gerekir.